Puntuais coa cita e repetindo a media, fomos 19 as persoas que o 2 de Abril de 2025 estivemos no noso
local de Doctor Cadaval. Desta volta o motivo foi Desierto sonoro de Valeria Luiselli. A autora nacida en
Ciudad de México (1983) criouse, por circunstancias familiares, entre Costa Rica, Corea del Sur, Sudáfrica e India. Cursou estudos de filosofía e dende 2011 radicouse en Columbia, logo de obter un doctorado en literatura. É autora de ensaios [Papeles falsos, Los niños perdidos] e de novelas [Los ingrávidos, La historia de mis dientes e Desierto sonoro]. Esta última foi escrita orixinariamente en inglés e vertida, por ela mesma e Daniel Saldaña ao español, trocando o titulo, para non confundilo co do ensaio, por este eufónico e connotador Desierto Sonoro. Para definila aportamos dous anotamentos: o primeiro, que a vida, obra e profesión fusionan dun xeito case indiviso; o segundo, que a súa obra é unha proposta estética, ética e política.
A instancias de quen isto suscribe, fixo rememorar cando compartimos no Club A Vexetariana de Han Kang, que tamén nos dividiu nas sensacións suscitadas. Onte, só 9 persoas foron cautivados pola obra lida, 3 non a remataron e 7 movéronse entre a dúbida, a extañeza, a confusión e as valoracións enfrontadas segundo os momentos, escenas ou acontecementos do libro.
A novela está dividida en catro partes: Sonidos familiares, Arquivo de ecos, Apachería e Pegadas. Ímonos enterando da historia por tres voces: unha primeira voz dun adulto, en primeira persoa e narrada en presente; unha segunda dun neno, en primera persoa en pasado; unha tercerira voz, que son as 15 elexías para os nenos perdidos –unha historia dentro da historia, narrada en terceira persoa. É fundamental para a historia o contido das 7 caixas que levan no maleteiro, que conteñen: lecturas, música, arquivos, documentos varios, material fotográfico…. que imos coñecendo conforme avanza o texto: catro na primeira parte; unha na 2ª e dúas na última; nelas, atopamos o substracto, o contido, as motivacións e os porqués desa singular viaxe.
A obra céntrase no conflito migratorio que aconteceu en EEUU en 2014 e constrúese sobre un paradozo:
dar testemuña sobre aquilo que xa non está e que resulta irrecuperable. Para iso, Luiselli artella unha estrutura formal artificiosa pero que permite a consecución dos seus fins (así, perspectivas, voces, caixas, motivos da viaxe, circunstancias persoais dos catro principais personaxes –un matrimonio en crise e dous nenos de 5 e 10 anos fillos de cada un deles-, as profesións, as crenzas e desexos… teñen cabida nese, un tanto encorsetado armazón, pero que permite chegar a bo término). A autora deixa falar ao documento a partires de espazos silenciosos e cos xogos dos nenos que lle permite xenerar unha zona de procesamento da imposibilidade de capturar aquilo que non está.
Houbo acordo en que a novela desacouga e que hai un contraste cando turnan a voz a nai e o neno de 10 anos. A da nai, introspectiva, chea de cognicións, enchida culturalmente, empregando unha linguaxe e unha narrativa matizada, semanticamente cargada; a do fillo, directa, límpida, utilitaria, pedagóxica –é unha testemuña para a súa irmá, Menphis-, cun ritmo vivo, diacrónica. Só o contraste e non a calidade da prosa, queremos supoñer, é o causante dese desafecto amosado.
Da gran cantidade e calidade de aportacións do grupo, podemos salientar esta mostra que debuxa un mapa diverso e complementario: a visualización dos nenos perdidos (puro raalismo máxico), as razóns da salvación dos nenos da parella: é o eco quen os salva, o simbolismo do deserto: este vive na parella, a cíclica repetición da historia, cambia a paisaxe e a paisanaxe pero segue acontecendo do mesmo xeito, é un libro de voces e ecos, ente épica e desacougante, moi claustrófoba coa contrariedade do papel protagónico da tecnoloxía, as cincoentas linguas gravadas…
Sirva como despedida a busca de cor que nos aporta a adxectivación: desacougante, novo, interesante, actual, desgarrador, necesario, crítico, desigual, inquietante, multitemático, esperanzador, profundo, provocador, metafórico…
Sendo unha comunidade de debate lectora que concordamos poñer en común unha suxestión, o mellor é sumar, ás tres voces do libro, as 19 nosas ben alimentadas e enerxizadas polo enorme e impagable respecto que nos merecemos. Retornemos en maio con Arraianos de Méndez Ferrín. Apertas.