O pasado martes 28 de febreiro tivemos unha nova cita co cine.
Dentro do modelo que temos chamado Unha película con, tivemos a sorte de contar coa presenza do actor e escritor Manolo Romón que compartiu con nós o seu cine favorito.
A película que vimos, proposta por Manolo, foi A pirámide humana, de Jean Rouch.
Para lembrar o desenvolvemento da actividade, nada mellor que compartir as reflexións que Manolo fixo con todas as persoas asistentes.
La pyramide humaine (La pirámide humana) de Jean Rouch
Por Manolo Romón
Se tivese que dar unha “razón” de por que escollín esta película, daría a máis simple, que vén sendo, no meu caso, a verdadeira: porque me gusta; porque é, e isto xa desde o momento en que a vin por primeira vez, unha das miñas preferidas, aínda que nesa categoría entran moitas, demasiadas, como para que este “criterio” sexa suficientemente significativo, mesmo para min.
Puiden propoñer, por exemplo, Voci nel tempo (1996), de Franco Piavoli; Hachi no su no kodomotachi (Los niños del paraíso, 1948), de Hiroshi Shimizu; Menschen am Sonntag (Los hombres del domingo, 1930), de Robert Siodmak e Edgar G. Ulmer; U samogo sinego morya (Al borde del mar azul, 1936), de Boris Barnet e Samad Mardanov; Katok i skripka (El violín y la apisonadora, 1961), de Andrei Tarkovsky; Araya (1959), de Margot Benacerraf; O Movimento das Coisas (1985), de Manuela Serra ou Treno popolare (1933), de Raffaello Matarazzo, porque, para min, todas elas teñen un denominador común, a saber: Lumière.
Se aceptásemos que o cine tivo case desde o seu comezo, e grosso modo, dúas maneiras de desenvolverse: unha, como “mestura” entre o que máis adiante recibiría o nome de documental e a ficción, e a outra, exclusivamente como ficción, tódolos filmes que mencionei, incluído o de hoxe, serían, na miña forma de mirar, “fillos” daquela, ou sexa, antes herdeiros, dalgún xeito, dos irmáns Lumière ca das fantasías de Meliès.
E resulta que ese cine “mestizo” é o que a min me satisfai máis, ese -o que penso que se expón ó real, aínda que non mostre todo- no canto desoutro que se empeña en disimular ou agochar iso que eu chamo de maneira moi imprecisa a realidade.
Pero, chegados a este punto, alguén podería preguntarse, e con razón: podemos aceptar unha división tan groseira que non ten en conta –ou que pon entre paréntese- a directores como Rohmer, Bergman, Guédiguian, Antonioni, Ford, Kaurismäki, Fassbinder, Rossellini, Chaplin ou Kinuyo Tanaka?; non será unha división ilusoria? Seguramente si, pero a min foi a que se me ocorreu cando Magis me pediu que lle dese un título, e o primeiro que me veu á cabeza foi La pyramide humaine, así que, no meu descargo debo dicir que hai algo de case case lóxico, dunha lóxica arcana, si, pero inapelable, no feito de que dese por boas a ocorrencia e a selección.
E logo estaría, aínda, a poesía, pero diso non vou falar agora, porque agora o que toca xa é dar algúns datos, malia que sexan deses que se poden atopar en calquera sitio, sobre o director.
Eu teño claro, outra cousa é que sexa certo, que a “nai” da nouvelle vague é Agnès Varda, pero quen sexa o “pai” é algo máis que disputable, aínda que por idade ben podería ser Jean Rouch. El xa estaba aí cando arribaron os “novos” -a súa “primeira” longametraxe, Moi, un noir [1958],filmada en Costa do Marfil –en plein air, coma quen di-, estreouse o mesmo ano que a primeira longametraxe de Chabrol, un antes que a primeira de Truffaut, dous antes que a primeira de Godard, tres antes que a primeira de Rivette e catro antes que a primeira de Rohmer-, pero iso non deixaría de ser unha anécdota “cuantitativa”, se non fose porque, durante eses anos, os cinco compartiron co “pioneiro” unha maneira de facer cine, de entende-lo cine: esa pegada de luz e de tempo.
Unha pegada en parte africana? E é que a vida e a actividade cinematográfica de Jean Rouch -nacido en París no ano revolucionario de 1917-, están estreitamente ligadas ó continente africano, e máis concretamente a Níxer, a onde chega en 1941 como enxeñeiro de camiños para supervisar unhas obras. Logo, volve a Francia para participar na Resistencia, e ó remata-la guerra traballa un tempo como xornalista, pero xa en 1947 dirixe en Níxer a súa primeira película, unha curta titulada Au pays des mages noir (Na terra dos magos negros). Entre ese ano -1947- e o 2002, dous anos antes de morrer nun accidente de coche en Níxer, Rouch dirixiu (algúns codirixiunos) máis de 100 filmes, moitos, entre eles tamén o derradeiro, en África. Sempre en África.
De entre os que están, ademais de Rouch, detrás de La pyramide humaine (un filme rodado case integramente en Costa do Marfil), vou salientar só a figura de Pierre Braunberger (1905-1990). Produtor desde 1927 –a curta Sur un air de Charleston, de Renoir- ata, literalmemte, a súa morte, Braunberger é unha figura esencial nas cinco décadas nas que se concentra o seu traballo. Produce máis de 150 títulos entre longas e curtas: 3 longas de Renoir nos anos vinte e trinta; as primeiras curtas de Alain Resnais dos corenta e dos cincuenta; Moi, un noir, e moitos outros filmes de Rouch; as primeiras curtas de Godard, a finais dos cincuenta; Tirez sur le pianiste –a segunda longa de Truffaut, 1960-; Vivre sa vie –a terceira longa de Godard, 1962-; a terceira longa de Resnais –Muriel, 1963-; La sixième face du pentagone, de Chris Marker e François Reichenbach… Se non fose por el, igual non estariamos falando do filme que imos ver hoxe.
Para rematar e comezar co filme dunha vez, unha chisca de contexto:
La pyramide humaine estreouse en 1961, pero filmouse en 1959, en Abidjan, que daquela era a capital do país (víñao sendo desde 1934, e seríao ata 1983).
Isto ten a súa relevancia, dado que en 1959 Costa do Marfil aínda era colonia francesa. Converteuse nun país independente en 1960 (o 7 de agosto). No tempo no que se roda a película o presidente da República Francesa é Charles de Gaulle (1890-1970), que o foi desde 1958 ata 1969.
A película, filmada en 16 mm., colle o seu título do libro de Paul Eluard, publicado en 1926, Les Dessous d’une vie, ou La pyramide humaine. (Os baixos dunha vida, ou A pirámide humana).
E agora si, por fin, rien de plus.
