Unha aldea de luz
Soledad García Riveiro
Undomel é longa e corpulenta, con cristas aguzadas na cabeza, e unha cola, coa que mantén o equilibrio cando paira, coas ás abertas e quedas,
sobre a aldea de Vigo onde naceu.
Porque Undomel naceu dun ovo solitario que a súa nai chocou sete anos. Foi un xoves de inverno de 1573, o día en que se aprobaba unha ordenanza para regular a pesca da sardiña na ría que os dragóns habitan dende milenios.
E Undomel aprendeu axiña, pequena coma unha tenreira, a voar feliz polo ceo da aldea mariñeira, a mergullarse na agua, para emerxer logo chea de sal, e sobresaltar as gamelas e as penélopes das redes acampadas no Berbés.
E Undomel foi facéndose cidade, convertendo a súa pel en tona, en cicatriz, en crónica das pegadas que deixou o tempo na súa xente. Mais ela aí está, aínda segue, xoga alegre e protexe os seus recunchos favoritos.
Asombrado ficou Jules Verdines cando Undomel se sumou ao espectáculo aéreo no 1911. Igual ca os pilotos que estreaban a pista Peinador, no 54, e que finxiron non ver as chiscadelas da dragoa que os saudaba dende estribor para que non lles quitasen a licenza.
Puídose albiscala voando por riba das 56 praias brancas deixando tras de si un ronsel para prender as cacharelas do San Xoán. E outras, ergueita nas xunqueiras á procura de auga doce para apagar os incendios de Beade, Coruxo ou Valadares.
E a dragoa ten coma esas moitas datas especiais e, como todas as dragoas bulideiras, acubilla un espírito de lume. Porén, hai unha data no ano, un momento no que a aldea muda para vencer a escuridade do inverno que comeza.
Son días de festa e de ruído, unha época na que Vigo se ilumina e atrae miles de humanos que veñen celebrar o Nadal. E Undomel desfruta dos pairos nocturnos sobre a multitude, dos risos dos nenos e a alegría dos adultos, do cheiro das casetas e da música afiada que unhas bocas negras de plástico repiten todo o día sen piedade.
E xoga a acariñar a estrela da punta do cono ao lado do Sereo, a mofarse dos renos e do home gordo vestido de vermello, e soprarlle nas orellas aos pais máis medoñentos que se soben á nora. Porque Undomel leva máis dun século ocultando un segredo. Algo que non lle pode contar a ninguén, primeiro porque non sabe falar humano, e segundo porque poría en perigo o Nadal e a súa lenda fundacional.
Todo comezou o 22/12/1896. Undomel era unha cría de 322 anos. Pronto sería o seu aniversario e, para celebralo, almorzara un cardume de xoubas a carón das Cíes e volvera paseniño a Vigo. A Porta do Sol e as rúas Colón e Policarpo Sanz estaban preparadas para o grande acontecemento.
Cando deron as 8 da tarde os responsables da Sociedade para o Alumeado non daban creto. Os dous motores Otto de 30 cabalos non arrincaron. Consultaron ós enxeñeiros e os motoristas do Orinoco mais non atoparon causa da avaría. Faltaba algo. Faltaba a maxia.
E é que Undomel nacera cunha misión. Acender luces de guía. E aquel era o momento para o que estaba adestrando. Practicara anos antes coa luz submarina das lámpadas Ruhmkorf na busca dos galeóns de Rande; e conseguira que o dono da fábrica de chocolate, López de Neira, mercara un foco para alumear o paso das xentes na procesión do Cristo de 1880.
Porque Undomel sabe que a luz é inimiga das malas obras, e que as boas obras tecen luz, que son o farol que acende a alma das aldeas. Porque a dragoa era a encargada de dar vida aos faros de toda a ría: Silleiro, Cabo Home, San Simón, A Guía, Robaliza… todas eran cruces que cosían ambas beiras para evitar que a noite as separase.
Despois dos enxeñeiros foi o xefe de Telégrafos o que, nunha nube de nervios, tentou esconxurar a escuridade cun ensalmo ao estilo noite de queimada: “Brindo porque estes misteriosos raios (…) penetren ata a conciencia e o pensamento de todas as persoas (…) polo ben da ciencia e, con ela, a humanidade”.
E foi nese momento cando os dezaseis botóns do traxe de gala do xefe de carabineiros iluminaron co reflexo da bóla de lume con ás, e plantaron dezaseis estrelas que comezaron a brillar nas dezaseis esquinas da Porta do Sol, e de todos os edificios que a rodeaban xurdiron arcos da vella coma chorros de auga iridiscente.
E todo iso pasou no fulgor dun segundo, nun hercio de alterna no que Undomel e todos os asistentes ao acendido puideron contemplar a paisaxe do tempo: presente, pasado e futuro [nun diorama topográfico]: o florecer dos castrexos, os fenicios e os helenos, a Burbida romana, o Turonio dos suevos… e logo aldea, a aldea románica de Sárdoma, Coruxo e Castrelos, a aldea amiga do mar, a inimiga de Drake, a albanel e mariñeira, a Reconquista, a aldea catalá e conserveira, o Cable Inglés, o Colexio alemán, a aldea resistente e obreira, a proletaria e os estaleiros, a futboleira, a aldea de Citroën, a aldea de Laxeiro, a de Villar, a de once millóns de LEDs, a aldea traizoeira, a do retorno do fascismo, a aldea en castelán que dá por esquecer os seus ancestros, a aldea que borra o seu acento por parecerse a quen non é. Porque aldea é. E pode volver a selo.